Kroatië, de bloei van kunstmatige stranden om de belofte van ansichtkaarten waar te maken. “De kust zal sterven”

Wit zand, kristalhelder water, stralende zon en een idyllische vakantie: dat is waar de brochures over opscheppen. Maar de belofte van een perfecte ansichtkaart heeft wel een prijskaartje: er is een duivels pact tussen toeristen en binnenkomende exploitanten, dat de Kroatische kust langzaam maar zeker verwoest. Sommige stranden verzetten zich en bedenken oplossingen voor de overbevolking van toeristen.

Van de ruim 6.000 kilometer lange kustlijn, inclusief eilanden, heeft Kroatië slechts 6% zand- of kiezelstranden. Maar de miljoenen bezoekers die ieder jaar naar de Adriatische Zee trekken, verwachten bijna allemaal dat ze hun handdoek op het zachte, ongerepte witte zand kunnen neerleggen. “Ons probleem is de ruimte”, zegt Dalibor Carevic, hoogleraar kustciviele techniek aan de Universiteit van Zagreb . "Waar wil je al die toeristen laten die alleen maar op het strand willen liggen?

Primosten, zo ziet het er half mei uit

Sinds enkele jaren zijn sommige badplaatsen begonnen met het kunstmatig uitbreiden van hun stranden en het 'regenereren' ervan. Om het oppervlak te vergroten, wordt er gebruik gemaakt van fijn gemalen grind, dat op zand lijkt, of van kleine kiezels die uit andere bronnen worden gehaald, zoals de zeebodem of steengroeven. Dit gebeurt bijvoorbeeld in Primosten, tussen Split en Zadar. Een snelle zoektocht naar afbeeldingen op internet laat een blond strand en turquoise water zien. Half mei, wanneer de zonnestralen nog getemperd worden door de lentewind, worden bezoekers niet begroet door een afbeelding van een ansichtkaart, maar door vrachtwagens volgeladen met puin die over het met pijnbomen omzoomde strand rijden.

Eind jaren zestig begonnen er toeristen naar Primosten te komen. "En in die tijd was er nog geen strand", vertelde burgemeester Stipe Petrina aan Agence France Presse. "Alles hier was steen."

Toen de eerste toeristen ongeveer zestig jaar geleden arriveerden, werden rotsen neergezet om de kust vlakker te maken, zodat gasten gemakkelijker het water in konden. Door de zuidenwind die week na week, maand na maand over het strand waait, neemt de erosie steeds verder toe en wordt de kustlijn kleiner. De burgemeester, die sinds 2005 onafgebroken gekozen werd, lanceerde in 2010 een project om het strand uit te breiden. "Het idee was om iedereen de kans te geven om toegang te krijgen tot dit publieke goed dat de zee is", zegt hij, tussen levendige beschrijvingen van de juridische geschillen met degenen die probeerden zijn projecten tegen te houden.

Het begin in 2010 en de geschillen

‘Ze beschreven ons als de wilden van Primosten’, herinnert hij zich. "Het is waar, we hebben (stenen) uit de groeve gehaald. En alles wat er was, alles wat ons dwarszat, hebben we met de grond gelijk gemaakt. En ja, we werden ervan beschuldigd de rotsen te hebben vernield. Dat is prima. Maar vandaag de dag zijn deze stranden, waar 95% van de mensen zwemt, er nog steeds. En wie wil, kan een stukje lopen en zwemmen door van de rotsen te springen. Maar ik zie niet veel mensen dat doen."

De stad telt 2.800 inwoners en 65 bars en restaurants. Jaarlijks verwelkomt de stad zo'n 90.000 toeristen. Dit jaar verwacht de burgemeester meer: ​​Primosten is door verschillende Britse reisbureaus omschreven als de "verborgen parel" van Kroatië, met zijn "fijne zandstranden en kristalheldere water". Het is simpel, vat de burgemeester samen: "Je kunt geen 15.000 toeristen hebben en een strand dat maar plaats biedt aan 2.000. Wij zijn Primosten. De badplaats. En we leven 100% van het toerisme." Een observatie die over de gehele kust kan worden toegepast.

De verergerende factor van de slechte riviervoorziening

Kroatië is niet het enige land dat zijn stranden opnieuw bevolkt: ook Spanje, Frankrijk, Italië... doen dit, benadrukt de civiel ingenieur. De Kroatische Zee, waarin vergeleken met de andere genoemde landen maar heel weinig rivieren uitmonden, is juist om die reden minder geschikt voor de aanvoer van sedimenten uit een andere omgeving en haar ecosysteem reageert heftiger. "Hoe meer de economische bijdrage van de kust groeit, hoe meer ruimte er van de zee wordt afgenomen, niet alleen om de stranden uit te breiden, maar ook om parkeerplaatsen, havens en wegen aan te leggen... We maken onze kust kunstmatig. Op grote schaal", klaagt Carevic. Alles? Nee. Er is een klein strandje dat er al een aantal jaren is. In Sakarun, op het eiland Du gi Otok, kwamen ook elk jaar vrachtwagens langs om posidonia te verwijderen, een zeeplant waarvan de dode bladeren in de winter op de stranden terechtkomen en grote, donkere 'banken' vormen die de stranden beschermen tegen erosie.

Deze ‘longen van de zee’ fungeren ook als koolstofputten en kraamkamers voor vissen. Jarenlang werden ze echter uit gewetensbezwaren verwijderd. "Wat toeristen op dit strand zoeken, is zand", zegt Kristina Pikelj, hoogleraar geologie aan de Universiteit van Zagreb en strandbeschermer die de bescherming van zeegrasvelden tot haar hoofddoel heeft gemaakt. In 2021 werd een onderzoeksproject op het strand gelanceerd, gecombineerd met initiatieven die erop gericht zijn om de lokale bevolking en toeristen bewust te maken van de voordelen ervan.

Sakarun en de “Posidonia Operatie”

"Posidonia beschermt wat eronder zit, het beschermt het zand. Elke keer dat we het weghalen, creëren we erosie", legt de professor uit, omdat "we meer sediment weghalen dan de natuur kan bieden." Dankzij zijn inzet en het begrip van de buurtbewoners zijn de vrachtwagens al drie jaar spoorloos verdwenen. De zeegrasvelden worden simpelweg verplaatst, opgeslagen tot het einde van het toeristenseizoen en vervolgens verplaatst. "Er zijn oplossingen", benadrukt de onderzoeker die maandelijks het strand bezoekt om de toestand ervan te beoordelen. "Natuurlijk kost het werk, zoals alles, en geld, maar het geld moet geïnvesteerd worden."

In 2024 leverde het toerisme Kroatië bijna 15 miljard euro op. Maar ondanks dat ze veel bezoekers trekken, zijn deze stranden niet eeuwig. Door de opwarming van de aarde "stijgt de zeespiegel, worden de golven groter en als je een kunstmatig strand hebt aangelegd (en waarschijnlijk ook een rij gebouwen aan de kust), worden die stranden ingeklemd tussen de gebouwen en de stijgende zeespiegel. Ze zullen dan onherstelbaar krimpen" en lopen het risico te verdwijnen.

"Die nepstranden dreigen binnenkort te verdwijnen"

Toenemende stormen en extreme weersomstandigheden maken kunstmatige stranden kwetsbaarder: iedere storm voert steeds meer sediment mee naar de zee. Maar er is nog niets onomkeerbaar, daarvan zijn professor Pikelj en haar studenten overtuigd. Zij zijn naar Sakarun gekomen om monsters te verzamelen en toekomstige oplossingen voor de vervuiling van stranden te bedenken. "Studenten hebben veel energie, we proberen bewustzijn te creëren en een verschil te maken door ons veld- en laboratoriumwerk", zegt de 24-jarige Marija Meklav enthousiast. "Onze generatie kan het."